AKAR pendidikan Islam di Malaysia bermula sejak abad ke-13, dengan kedatangan Islam melalui aktiviti perdagangan dan dakwah. Pusat pembelajaran awal, biasanya diadakan di istana, rumah guru dan masjid, ditubuhkan untuk mengajar al-Quran, Hadis (tradisi Nabi) dan ilmu-ilmu Islam yang lain.
Semasa penjajahan British, tumpuan beralih kepada pendidikan sekular, menyebabkan kemerosotan sekolah Islam tradisional. Bagaimanapun, masyarakat Islam mengekalkan pendidikan agamanya melalui “sekolah pondok”—institusi berasaskan kampung tempat pelajar tinggal dan belajar di bawah bimbingan guru agama. Sekolah-sekolah ini penting dalam memelihara ilmu dan amalan Islam.
Penubuhan institusi pondok di Pulau Pinang bermula pada tahun 1875, dimulakan oleh Syeikh Jalaluddin bin Muhammad Yusya’ al-Kelantani, yang mengasaskan Pondok Penanti; dan Syeikh Zainal Abidin al-Fatani, yang mendirikan pondok di Sungai Dua, Seberang Perai. Usaha ini diperluaskan lagi oleh tiga anak lelaki Sheikh Jalaluddin: Haji Zakaria, yang mengetuai Pondok Sungai Dua; Haji Muhammad Saleh, yang mendirikan pondok di Kampung Setol; dan Haji Abdullah, yang membuka pondok di Permatang Buluh. Ini secara tidak langsung menggalakkan perluasan penempatan baru bagi masyarakat Melayu, yang membawa kepada penubuhan sekolah agama yang dibiayai swasta dalam bentuk madrasah dan sekolah agama kebangsaan di bawah bidang kuasa kerajaan. Di pondok, pendekatannya lebih tradisional, iaitu pelajar duduk di hadapan guru (talaqqi) semasa pelajaran dan bacaan teks klasik.
Antara tahun 1890 dan 1940, gerakan Pan-Islam mendapat momentum pada permulaan keruntuhan Khalifah Uthmaniyyah pada tahun 1924. Tempoh ini menyaksikan pembaharuan yang ketara dalam pendidikan Islam. Pulau Pinang menjadi hab aktivis, dermawan dan ulama Islam. Beberapa madrasah juga telah ditubuhkan yang mengintegrasikan mata pelajaran sekular seperti matematik dan sains dengan pengajian agama. Satu madrasah yang terkenal ialah Madrasah Al-Mashoor di George Town. Burhanuddin Al-Helmy, seorang ketua pembangkang, adalah seorang alumni. Beliau mendapati kaedah tradisional di sekolah pondok di Kedah (tempat beliau belajar sebelum ini) terhad, kerana mereka tidak membenarkan pelajar bebas bertanya soalan. Sebaliknya, Madrasah Al-Mashoor mengamalkan gaya pengajaran moden.
Kerajaan mengiktiraf kepentingan mengintegrasikan pendidikan Islam dalam rangka negara selepas merdeka pada tahun 1957. Sekolah Islam Kebangsaan, dikenali sebagai Sekolah Agama atau Sekolah Menengah Kebangsaan Agama (SMKA), ditubuhkan, menawarkan kurikulum yang menggabungkan mata pelajaran agama dan sekular yang mana bilangan sekolah Islam swasta juga kian bertambah.
Jenis-Jenis Sekolah Agama Islam di Malaysia
Sekolah pondok merupakan salah satu institusi tradisional berasaskan masyarakat yang memfokuskan kepada teks dan ajaran Islam klasik. Terdapat 13 buah sekolah pondok di Pulau Pinang yang mana majoriti terletak di Seberang Perai. Ada yang menawarkan kuliah terbuka yang dihadiri orang ramai, seperti Pondok Darul Ulum Al-Filfilani di Balik Pulau, di mana pengasasnya, Ustaz Shahul Hameed, menganjurkan kuliah umum untuk mereka yang berminat. Beliau juga membenarkan pesara warga emas yang ingin meluangkan masa untuk beribadah untuk tinggal di pondok.
Sebuah madrasah, bagaimanapun, menawarkan kurikulum berstruktur yang memenuhi keperluan pelajar dari peringkat rendah hingga menengah. Sekolah Islam bersepadu juga menawarkan kurikulum mata pelajaran agama dan akademik yang seimbang. Sekolah kerajaan ini menyediakan pelajar untuk pendidikan tinggi dalam kedua-dua bidang agama dan sekular, mempromosikan pengalaman pendidikan holistik. Terdapat 60 sekolah SMKA di seluruh Malaysia dengan 38,062 pelajar—terdapat empat di Pulau Pinang. Sebagai alternatif, sekolah Sekolah Agama Bantuan Kerajaan (SABK) dimiliki oleh Majlis Agama Islam Negeri. Terdapat 162 sekolah SABK dengan hampir 84,852 pelajar di Malaysia—12 daripadanya di Pulau Pinang.
SMKA dan SABK berbeza dalam sukatan pelajaran—SABK merangkumi mata pelajaran tambahan dalam tradisi Islam seperti kesusasteraan Arab, prinsip perundangan Islam (Usul al-fiqh) dan undang-undang Islam (Syariah). Sukatan pelajaran mereka adalah berdasarkan Kurikulum Azhari, yang menggunakan sistem sukatan pelajaran daripada Ma’ahad Bu’ūth al-Azhar dari Kaherah sebagai rujukan. Kementerian Pendidikan Malaysia (KPM) telah bekerjasama dengan Universiti al-Azhar, Kaherah (universiti Islam paling terkemuka) untuk menubuhkan sijil yang diiktiraf oleh kedua-dua pihak. Kurikulum ini telah diselaraskan di sekolah-sekolah agama negeri dan swasta di bawah sijil yang dikenali sebagai Sijil Tinggi Agama Malaysia (STAM). Manakala pelajar SMKA hanya menumpukan kepada mata pelajaran yang termasuk dalam SPM (Sijil Pelajaran Malaysia).
KPM juga telah memperluaskan konsep SMKA dengan memperkenalkan Kelas Aliran Agama (KAA) di sekolah kebangsaan. Pelajar yang mendaftar untuk aliran ini mesti melalui proses temuduga yang sama yang diperlukan oleh pelajar SMKA. Pelajar menumpukan beberapa tahun untuk menguasai teks al-Quran di sekolah Tahfiz. Sekolah-sekolah ini juga mengajar ilmu-ilmu Islam yang lain untuk memastikan pendidikan agama yang menyeluruh. Terdapat 27 buah sekolah Tahfiz di Pulau Pinang, 10 daripadanya terletak di Pulau Pinang. Selebihnya terletak di Seberang Perai, termasuk Sekolah Menengah Arab Tahfiz Ibn Al Qayyim (SMART IQ), yang dikaitkan dengan Mufti Perlis kelahiran Pulau Pinang, Mohd Asri Zainul Abidin (lebih dikenali sebagai Dr. Maza). SMITA (Sekolah Menengah Islam Tahfiz Al-Aminiah) ialah sebuah Tahfiz vokasional yang terletak di Bertam, yang menawarkan kurikulum TVET yang dibangunkan oleh kolej komuniti dan modul JPK (Pembangunan Kemahiran Jabatan) untuk SLDN (Sistem Latihan Dual Nasional) seperti yang diiktiraf oleh Malaysia. Sijil Kemahiran (SKM).
Kenapa Sekolah Agama?
Ramai ibu bapa Islam mahu anak-anak mereka memiliki asas Islam yang kukuh kerana mereka percaya ia adalah asas untuk membangunkan kompas moral yang kukuh. Maisarah Khusaini, 42, seorang guru di bawah KPM, percaya matlamatnya adalah untuk menyediakan anak-anaknya asas agama, dilengkapi dengan persekitaran yang sesuai dengan gaya hidupnya.
Apabila dibandingkan dengan sekolah kebangsaan, ibu bapa melihat bahawa banyak sekolah Islam juga berdaya saing dari segi akademik, yang menyediakan pelajar untuk peperiksaan kebangsaan dan pengajian tinggi. Dua pelajar SMKA Al Irshad (Seberang Perai) dan SMKA Al-Mashoor Lelaki (George Town) merupakan antara lima pelajar terbaik SPM 2023, seperti yang diumumkan Pengarah Pendidikan Pulau Pinang, Abdul Said Hussain.
Sekolah Pendidikan Islam juga memberi jaminan kepada ibu bapa Islam tentang persekitaran yang selamat, berdisiplin dan bersesuaian dengan budaya untuk anak-anak mereka. Shamsuki Azlan, yang menghantar anaknya belajar di sekolah agama, percaya persekitaran akan mengukuhkan sahsiah anaknya dan membantunya menyesuaikan diri dengan cabaran semasa yang dihadapi oleh golongan belia.
Bagi kebanyakan orang, ia adalah penerusan tradisi dan nilai keluarga. Ibu bapa yang telah menerima pendidikan Islam sering ingin memberikan pengalaman yang sama kepada anak-anak mereka, memperkukuh warisan agama dan budaya mereka.
Cabaran di Sekolah Pendidikan Islam
Dua isu utama yang menghalang kemajuan sekolah Islam swasta di Pulau Pinang ialah sekatan kewangan dan kualiti guru. Disebabkan kewangan yang terhad, pihak pengurusan tidak dapat menawarkan gaji dan faedah yang kompetitif berbanding pekerjaan korporat atau jawatan mengajar di sekolah kerajaan. Akibatnya, sekolah-sekolah ini bergelut untuk menarik guru berkualiti tinggi.
Sekolah Islam di kawasan luar bandar juga bergelut dengan infrastruktur dan sumber yang tidak mencukupi atas sebab yang sama. Ini termasuk kemudahan dan bahan yang lapuk, yang menjejaskan keseluruhan persekitaran pembelajaran untuk pelajar.
Kerajaan persekutuan menawarkan penyelesaian melalui penukaran sekolah yang terjejas untuk didaftarkan sebagai SABK, di mana mereka disediakan dengan infrastruktur sekolah yang lebih baik, guru yang berkelayakan, integrasi dengan sistem pendidikan negara serta pengurusan sumber manusia yang lebih baik untuk pelajar, guru dan sekolah. Oleh itu, pembaharuan dan penambahbaikan sistemik boleh dilakukan dengan mengambil peluang untuk diubah menjadi SABK, supaya sekolah akan dilengkapi dengan secukupnya dan tidak ada pelajar yang ketinggalan.
Muhammad Amirul Naim Rosmi memiliki Ijazah Sarjana Muda Sains Kemanusiaan dari Universiti Islam Antarabangsa Malaysia (UIAM). Bidang minatnya merangkumi sejarah sosial, sejarah intelektual dan pemikiran politik.
Dipetik dan diterjemah daripada Mapping Islamic Education in Penang, Penang Monthly, August 2024 Issue.
